۱۸تا ۲۴ مهرماه هرسال هفته بهداشت روان نام گذاری شده است. بلی، دقیقا بهداشت روان؛ یعنی روان و ذهن سالم نیاز به رعایت اصول بهداشتی خاص خود را دارد. رعایت بهداشت فقط مربوط به بیماری‌های عفونی نیست و در هر حوزه ای کاربرد دارد..
در پزشکی، همیشه پیشگیری مقدم بر درمان بوده است؛ در حوزه سلامت روان هم تلاش جهت پیشگیری به مراتب موثرتر و پرفایده‌تر از درمان بیماری‌هاست. لازمه ی یک پیشگیری خوب، آموزش خوب است. منظور از آموزش، هر تلاش و اقدامی که جهت افزایش آگاهی سازی افراد در زمینه مراقبت از سلامت خود و دیگران، اقدام به موقع جهت مراجعه به متخصصین و همچنین درمان به موقع بیماری‌ها می‌باشد. هرچه بیماری در مراحل ابتدایی‌تر درمان شود، از تبعات منفی، پایدار و ناتوان کننده آن پیشگیری خواهد شد. آموزش می‌تواند از طریق کتاب، مجلات، رسانه‌ها، آموزش و پرورش و مدارس، آموزش از طریق بیلبوردهای شهری، آموزش به خانواده‌ها و .. صورت بگیرد. جامعه امروز خوشبختانه بیش از پیش مشتاق فراگیری و دانستن در حوزه سلامت روان می‌باشد.
یک پیشگیری خوب فقط شامل جلوگیری از شیوع بیماری نیست، در واقع جلوگیری از ترویج روشهای درمانی ناصحیح و غلط در همان حوزه هم می‌باشد. کم نیستند مواردی که وعده‌های معجزه آسا در زمینه درمان انواع و اقسام بیماری‌های روانپزشکی می‌دهند و چه هزینه‌هایی را به افراد و جامعه تحمیل می‌کنند. در همین اپیدمی اخیر بیماری کووید ۱۹ حتما متوجه شده‌اید که چقدر تلاش جهت آموزش به افراد و القا احساس مسئولیت به آنها در قبال خود و دیگران می‌تواند نقش موثری در پیشگیری از فاجعه‌های جبران ناپذیر یک بیماری مسری داشته باشد، حال اگر همین اتفاق در حوزه بهداشت روان صورت گیرد، می‌تواند آینده‌ای خوب و کم دردسر به ارمغان آورد.
می‌دانیم که در مواجهه با بیماری روانپزشکی، مواجهه ما تنها با فرد مبتلا نیست بلکه با خانواده و در ابعادی وسیعتر از آن با جامعه است. هرچه در این زمینه امروز سرمایه گذاری بیشتری داشته باشیم، نسل‌های آتی منافع بیشتری کسب خواهند کرد و در واقع از تحمیل هزینه‌های سنگین و بازدارنده جلوگیری خواهد شد. پس بهتر آنست که سعی کنیم سطح آگاهی خود را پیرامون سلامت روان با طرق مختلف افزایش دهیم، تا در آینده با مشکلاتی کمتر و خفیف‌تر روبرو شویم.

طنز : جهت آموزش عمومی

خانمی سی ساله آمد در مطب با همسر و دوتا پسر سه تا داداش و یک پدر او بیقرار و دربه در با چهره‌ای بی‌رنگ و رو، آمد نشستش روبرو.
دستش فشرد او با چنان زور و توان و هر دودستش خیس خیس و می‌چکیدش قطره از سوی جبین و ناخوش و محزون و رنجور و غمین.
گفتمش خانم بیا و اندکی راحت نشین و یک نفس برکش عمیق و خود بگو احوال و حالَت ابتدا تا انتها و هر چه آمد بر سرت واگویه کن زین ابتلا.
گفت دقیقا شصت و پنج روز است ندارم حالِ خوش گشتم مریض و مضطرب دعوا کنم با روی تُرش و استرس دارم شدید و او امانم می‌بُرد هر لحظه جانم می‌خورد؛
در اوج سرما داغِ داغم اوج گرما سردِ سرد حالت سرگیجه دارم با تهوع یا که درد.
طُرفة العینی نفس تنگی بیاید سمتم و قلبم بکوبد محکم و رعشه بگیرد این تن و دنیا شود جور دگر سنگینی آید در کمر، من عن قریب است می‌کنم سکته بمیرم زین مرض هیچ‌کس نیاید سوی من ای وای از این کابوس من(۱).
کارم شده هر روز وشب پیش طبیب و دکتر و اورژانسِ این درمانگه و پیش فلان عطارک و جوشانده‌ی خیارک و صبحدم کمی نورجیزک و شب قبلِ خواب تمجیزک و هر دم کنم حجامت و دوش یخ و نظافت و هیچ کس نفهمید درد من جز خاله‌ی همدردِ من.
ناگه پدر شد سوی میز و یک دو تا کیسه پر از اوراق طب آورد برون و گفت بیا هرجا برفتم گفته شد هیچش نباشد سالم است او کامل است او والسلام.
دکترِ قلبش گرفته صد نوار و یک دو جین تست و اکو هولتر دو تا اسکن ز قلب و آخرش هم آنژیو.
ماه پیش طبِ ریه بگرفت از او انواع تست و اسپری آخر یکی گفتش ببر پیش طبیبان غدد باور بفرما مشکلش از غده‌های داخلی ست و چاره‌اش آب و هوای ساحلی ست و با کمی هورمون و یُد گیرد شفا و می‌شود فردِ قدیم و صبح به صبح رأس یه ساعت می‌گرفتند خون از او و چک بشد انواع و اقسام یون و املاح و ذرات ظریف و هیچ افاقه می‌نکرد و هیچ دوا ناشُد حریف.
مدرک بعدی بود آندوسکپی از دکتران هاضمه من نمی‌دانم خدایا این همه دارو دوا آیا برایش لازمه؟ این یکی باشد ریپورتِ اسکن از سر آن یکی عکس از ریه این یکی باشد رسید یک عدد دستگاه خوب تهویه!
گفتمش واگو حدیث خاله و ارجاعِ وی سوی مطب، همسرش چرخید و زل زد اندرون چشم من گفتش همه درمانده از اوضاع بد روزی برای دیدنش خاله بیامد سوی ما کردش نگاه و یک دو تا اشکی بریخت و وقت رفتن کرد دعا و گشت مُصِر تا این مریض و آوریم پیش شما و چک کنید اعصاب اورا اجرُکُم نزد خدا.
گفتمش خانم دچار استرس گشته شدید و نام درد باشد پنیک و ظاهرش پر رعب و وحشت پاسخش باشد دقیق و یک دو ماهی قرص و دارو می‌خورد بعد از دو هفته آوریدش پیش بنده تا کنم کم دوزِ دارو زین سپس ماهی یه نوبت می‌کنم او را ویزیت و هیچ نیازی هم نباشد از برِ درمانگه و اورژانس و کپسولِ هوا.
روز پیش آمد مجدد در مطب حالش بسی خوب و نبود از حمله‌ها دیگر خبر، کیسه اوراق طب را کرد مچاله او تشکر از من و من هم ز خاله.

(۱) علایم ذکر شده از نشانه‌های اختلال اضطرابی پانیک می‌باشد که نیاز به درمان دارویی و غیر دارویی توسط متخصص اعصاب و روان دارد.

خیلی اوقات لازم است جهت تقویت ماهیچه ها و قوای فیزیکی مان در برابر آسیب ها ،صدمات و فشارهای وارده،از قبل، خودمان را آماده کرده باشیم و ضمن آموزش دیدن به تمرین و ممارست استاندارد به صورت ورزش منظم پرداخته و همزمان از تغذیه ی خوبی نیز بهره مند باشیم.تاب آوری الیاف ماهیچه ها در برابر صدمه چیزی نیست که بدون تلاش و زحمت به دست آمده باشد.
همین موضوع در مورد تاب آوری ذهن و روان آدمی نیز صادق است و هر فردی که بخواهد در برابر ناراحتی ها،ناملایمتی ها و فشارهای زندگی تاب بیاورد و خود را در مرداب مشکلات غرق نسازد ،نیاز است که مهارت های خود را در این زمینه به صورت مناسبی افزایش دهد.
بدانیم هر انسانی در مقابل امواج سهمگین مشکلات قرار بگیرد و فقط کسانی از این امواج نمی هراسند و حتی ممکن است آن را به یک فرصت تبدیل کنند که از قبل ،شنا آموخته باشند.
اینکه توانایی های ذهنی و تطبیقی خودمان را شناسایی کنیم و با آموزش مناسب و تمرین کافی جهت افزایش و تقویت آنها گام برداریم،قطعا ما را تاب آورتر و قوی تر خواهد کرد.
در مقابل اگر فکر کنیم که تحمل مقابله با هر نوع مشکلی،بدون مهارت کافی خواهیم داشت لاجرم در خیلی از موارد با شکست روبرو شده و اعتماد به نفس خودمان را از دست خواهیم داد.
پس خبر خوب اینکه همه ی ما میتوانیم در کلاس تاب آوری روز به روز با کسب دانش و تمرین مهارت نمره مان را بالاتر برده و نه تنها در مواجهه با مشکلات خودمان را نبازیم بلکه بتوانیم از پس آن برآمده و حتی در مواردی کمکِ دیگران باشیم.

( اين يادداشت در ستون تاب آوری روزنامه ی همشهری در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۹۷ چاپ شده است)

شاید در موقعیت‌هایی قرار گرفته‌اید که بعد از آن فکر کرده باشید کاش بهتر از پس آن بر‌می‌آمدم، یا اینکه کاش می‌دانستم چطور باید از خودم بیشتر مراقبت ‌کنم تا اینقدر تحت‌تأثیر آن رخداد قرار نگیرم، یا اینکه کاش کسی بود و من را در این شرایط سخت راهنمایی می‌کرد، چون خودم نمی‌دانم چه باید بکنم. اینها همه در قالب مهارت‌‌هایی خلاصه می‌شود که از آن به‌عنوان «تاب‌آوری» نام برده می‌شود. این مهارت‌ها اکتسابی است و در طول زمان با آموزش‌های مناسب تقویت می‌شود.

تحمل شرایط سخت و دشوار و در کنار آن‌ اعتماد‌داشتن به‌خود و قابلیت‌هایمان در برابر مشکلات و باور اینکه می‌توانیم با شرایط سخت کنار بیاییم و همچنین آگاهی از چگونگی شکل‌گیری هیجانات منفی به ما در تحمل احساسات نامطلوب کمک می‌کند.

واقع‌گرایی ‌و اینکه اتفاق بد برای هر کسی ممکن است رخ دهد، ما را آماده می‌کند تا نگذاریم بحران‌ها آرامش ما را بدزدند. روراست‌بودن با خودمان ما را از اینکه چه حسی داریم، چه می‌خواهیم و چه موقع به کمک احتیاج خواهیم داشت، آگاه‌ می‌کند. یادآوری تجربیات خوب گذشته نیز یکی از ابزارهای ما در برابر ناکامی‌هاست. تلاش در انجام کارها به جای رصد احتمال ناکامی نیز کمک‌حال ما در این مسیر است. علاوه بر اینها خلاقیت و استفاده از فرصت‌ها به ما در فائق‌آمدن بر مشکلات کمک می‌کند.

در کنار همه عوامل فوق، تصدیق و پذیرش افکار، احساسات و هیجانات‌مان همانگونه که هستند، جست‌وجوی راهی که بتوانیم با توانایی‌های خودمان بهترین نتیجه را به‌دست بیاوریم، استقامت و انعطاف‌پذیری در برابر مشکلات و نو‌آموزی روش‌های مقابله با شرایط ‌شکل‌یافتن معنی و هدف در فعالیت‌های زندگی همراهان ما برای رسیدن به هدف هستند.

(این یادداشت‌ در ستون تاب آوري روزنامه‌ی همشهری در تاريخ ٣٠ دي ١٣٩٧ به چاپ رسيده است)

تاب آوری روانی توانایی انطباق با بحران و بازگشت سریع به وضعیت پیش از بحران است که سبب می شود افراد در هنگام مواجهه با مشکلات به جای آسیب دیدن و از دست دادن عملکرد ، بر شرایط مدیریت کنند و پس از پایان بحران تواناتر از قبل به مسیر رشدشان ادامه دهند. خوشبختانه مهارت های افزایش دهنده ی تاب آوری را در هر سنی می توان آموخت اما اگر این مهارت ها در کودکی پرورانده شود، تاثیرات مثبت آن عمیقتر خواهدبود و به پیشرفت کودک و نوجوان کمک خواهد کرد.
یکی از راه هایی که به شکل گیری تاب آوری در کودک منجر میشود این است که به جای تحسین صفات شخصیتی ثابت ،” تلاش” های او مورد تشویق قرار بگیرد. برای مثال به جای اینکه از هوش او تعریف کنید ، از اینکه هرروز ریاضی” تمرین میکند” ابراز خوشحالی کنید. یا به جای اینکه بگویید بچه ی مهربانی است ، بگویید آفرین که سعی میکنی با دوستانت بازی کنی.
تحقیقات نشان داده اند که تشویق کردن تلاش کودک یا نوجوان ، سبب میشود برای دستیابی به اهدافش بیشتر بکوشد و با قدرت بیشتری موانع را پشت سر بگذارد. از آنجا كه برای رسیدن به برنامه های بلندمدت ،پشتکار و کوشش مداوم لازم است و ممارست بیش از استعداد در موفقیت نقش دارد، تاکید والدین بر عملکرد ، به فرزندشان می آموزد که با تلاش کافی میتواند به هدفش برسد و در سختی ها گرفتار ناامیدی نخواهدشد.

( این مطلب در ستون تاب آوری روزنامه ی همشهری در تاریخ ۱ اسفند ۱۳۹۷ به چاپ رسیده است)

داشتن هدف یک ابزار مهم برای تاب آوردن در مقابل سختیهاست. دستیابی به وزن دلخواه، تقویت روابط اجتماعی و بیشتر دیدن یک دوست، خرید اموال ، یادگیری یک هنر یا مهارت، بچه دار شدن ، درس خواندن ، گرفتن گواهینامه ی رانندگی ، و … نمونه هایی از اهداف کوچک و بزرگ هستند که به زندگی جهت میدهند.
گاهی فکر میکنیم هدف داشتن به این معناست که رسیدن به یک دستاورد خاص ضامن خوشحالی ماست. در حالیکه داشتن احساس خوب بیش از اینکه به شرایط بیرونی بستگی داشته باشد، یک امر درونی و وابسته به نگاه ما به “آنچه هستیم” میباشد. از این منظر ، تلاش برای نزدیک شدن به هدف است که به ما احساس کفایت و در نتیجه خوشحالی میبخشد. از آنجا که عوامل متعددی در رسیدن ما به نتیجه ای خاص نقش دارند که بسیاری از آنها در کنترل ما نیستند، وقتی به جای بها دادن به تلاش و پیشرفت نسبت به قبل خود ، نگاهی مبتنی بر نتیجه داشته باشیم ، اگر به نتیجه ی دلخواه نرسیم احساس شکست و بی ارزشی میکنیم. اما وقتی تلاش کردن و به سمت هدف حرکت کردن برایمان ارزشمند و مهم باشد ، فقط با گام برداشتن هم احساس خوبی نسبت به خود خواهیم داشت. این احساس خوب محرکی خواهد بود که بیشتر تلاش‌کنیم و احتمال موفقیت را افزایش خواهد داد.
یکی از راه هایی که به انتخاب هدف مناسب کمک میکند این است که خود را در چند سال بعد تصور کنیم. یعنی به این سوال جواب بدهیم که “ دست دارم ده سال بعد چه تفاوتهایی با امروز داشته باشم؟” پاسخ این سوال جهت تلاش های ما را مشخص میکند و میتواند امیدواری، انگیزه ، و تاب آوری مان را زیاد کند. البته این مهم است که اهداف واقع بینانه انتخاب کنیم. اهدافی که غیر واقعی و دست نیافتنی باشند کمکی به ما نمیکنند و ما را در وضعیت انفعال و احساس ضعف نگه میدارند. خوب است که در آستانه ی سال نو بیندیشیم که میخواهیم در سال آینده چه مسیری را دنبال کنیم.

( اين مطلب در ستون تاب آوری روزنامه ی همشهری در تاریخ ۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ به چاپ رسیده است)